Қызылорда, Қазақстан 1938-1994 Алматы, Қазақстан

(1938, Қызылорда – 1994, Алматы) Салихитдин Айтбаев — Хрущев жылымығы кезінде қалыптасқан «алпысыншы жылдар» буыны көшбасшыларының бірі. Бұл ұрпақ әлеуметтік реализмнің қатаң шеңберінен шығып, жергілікті мәдениет пен тарихқа негізделген ұлттық сипаттағы заманауи бейнелеу тілін қалыптастырды. Айтбаев осы қозғалыстың бағыт-бағдарын айқындауда маңызды рөл атқарды. Ол көркемдік форманы жаңғырта отырып, оған терең мәдени мағына жүктей білді. Айтбаев «Қонақтар» көрмесіне енген Үкі Әжиев пен Молдахмет Кенбаевтан білім алған. Оның шеберханасы шығармашылық адамдар мен зиялы қауым өкілдері жиналатын ашық әрі еркін пікір алмасу кеңістігіне айналды. Поль Сезанн, Диего Ривера және Пабло Пикассо сынды суретшілердің шығармашылығынан шабыт ала отырып, Айтбаев олардың стилін қайталамай, қазақ кескіндеме өнерінің мүмкіндігін кеңейтіп, жаңа бағытқа жол ашты. Оның шығармашылығындағы елеулі серпіліс 1966 жылы жазылған «Бақыт» картинасының тууымен тұспа-тұс келді, бүгінгі күні бұл картина қазақ «алпысыншы жылдар» дәуірінің бастауы ретінде бағаланады. Экспрессивті портреттерімен танылған ол кеңестік жүйеге де бейсаналы түрде сын көзбен қарады. Солардың ішіндегі ең танымал мысал – 1972 жылғы «Түскі ас. Бригада жиналысы» туындысы. Діни астары бар деген желеумен бұл туынды цензураға ұшыраған. Сол жылы ол тарихшы Алан Медоевпен бірге Маңғыстау өңіріне сапар шегіп, көне ескерткіштерді зерттейді. Бұл сапар оның дүниетанымына терең әсер етті. «Қонақтар» көрмесіндегі «Тың өлкеде. Түскі ас» атты картинасы сырттай қарағанда тыныш сәтті бейнелегенімен, атауы кеңестік «Тың және тыңайған жерлерді игеру» науқанын меңзейді. Бұл – сол кезеңде солтүстік қазақ даласына ағылған еріктілер мен күштеп көшірілген халықтардың естелігімен астасқан көркем туынды.